Тырысқақ (холера) – антропонозды жіті ішек жұқпасы, Халықаралық медициналық – санитарлық ережелерге сәйкес карантинді жұқпаларға жатқызылады. Жұқпа – ауру адам немесе тырысқақ бойынша қолайсыз аймақтан келген қоздырғыш арқылы таралады.
Тырысқақ ауруы–гастроэнтеритпен немесе энтеритпен, жалпы интоксикациямен, су-түз алмасуының бұзылыстарымен организмнің сусызданып, жүрек қан-тамырлар қызметінің қарқынды төмендеуімен сипатталатын жедел жұқпалы ауру. Басқа жедел ішек ауруларынан ағымының ауырлығымен, өлім-жітім қаупінің жоғарлығымен, қысқа мерзім ішінде кең аймақтағы тұрғындардың үлкен континентін зақымдау қасиетімен ерекшеленеді.
Аурудың жұғу жолдары барлық жедел ішек аурулары сияқты ауыз арқылы ластанған су, тағам, лас қолдар арқылы жұғады.
Тырысқақтың инкубациялық жасырын кезеңі бірнеше сағаттан 6 күнге дейін созылуы мүмкін.
Аурудың алғашқы белгілері кәдімгі тамақтан улану белгілеріне өте ұқсас, адамның жүрегі айнып, құсуы мүмкін. Тамаққа тәбеті нашарлап, әлсірейді. 4-5 рет кейде одан да көп іші өте бастайды. Бастапқы кезеңде ішінің өтуі кезінде нәжісінің түсі сарғыш, қоңыр болса, кейіннен еріксіз ішінің өтуі салдарынан нәжісі қайнатылған күріштің суына ұқсас түссіз, сұйық болып өтеді. Бұл аурудың қауіптілігі сол- адам ағзасын тез арада сусыздандырып, жүрек, бүйрек, қан айналымында судың жетіспеушілігі әсерінен белгілі бір органның функциясының бұзылуы байқалады. Мысалы, ағзаның тез сусыздануы салдарынан кіші дәрет шықпай қалып, бүйрек жұмысы тоқтап қалуы мүмкін.
Тырысқақтың қоздырғышы өте тез қимылдайтын, мутацияға тез түсетін, яғни өзгергіштігі өте жоғары микробтар қатарына жатады. Ауа-райының ыстық болуы ауру қоздырғыштарының көбеюіне «қолайлы» жағдай тудырады. Ауру қоздырғышы 160С –тан жоғары болатын жылы, ақпайтын суларда жақсы көбейеді. Адам көбіне ақпайтын суға түскен кездерде су жұтып қою арқылы, қайнамаған суды ішу арқылы және лас қол арқылы ауру жұқтырады. Сол сияқты орталықтандырылған ауыз су құбырларында апаттық жағдайлар орын алған кезде кәріз суларымен араласып, судың құбырға қайта сорылуы арқылы ауыз су ластануы мүмкін.
Тырысқақтың таралуына трансшекаралық, яғни бірнеше мемлекеттің шекарасын кесіп өтетін су қоймаларының, өзендердің ластануы нәтижесінде таралуы мүмкін. Сонымен қатар Қазақстанның басқа да мемлекеттермен сауда-саттық, іскерлік, басқа да қатынастарының дамуы нәтижесінде тырысқақты сырттан әкелу мүмкіндігі артады. Сондықтан жазғы еңбек демалысы кезеңінің басталуына орай, Қазақстан азаматтарының шет елдерге демалысқа шығу жағдайдары көбейіп, аурудың елімізге әкелінуі қауіпі артады. Жаз мерзімінің басталуына орай тұрғындарға аурудың алдын алуда кеңес және алдын алу шараларын ұсынамыз:
– жеке гигиена мен тамақты дұрыс дайындаудың ережелерін орындау;
– қолды мұқият жуу, әсіресе, тамақ дайындар және тамақтанар алдында;
– тек қайнатылған суды ғана ішу
– егер қауіпсіз судан жасалғанына күмәніңіз болса, мұзды пайдаланудан бас тартыңыз;
– термиялық өңдеуден мұқият өткізілген өнімдерді пайдалану (қайнатылған, пісірілген/қуырылған, ыстық сумен жуылған (жеміс, көкөніс) немесе қабығынан аршылған, т.б.)
– шикі теңіз өнімдерін пайдаланбау;
– алдын ала дайындалған тамақты жақсылап ысыту;
– пастерленбеген сүтті ішер алдында оны қайнату;
– егер диарея (іш өтуі, сусыздану) болса, әсіресе, ауыр түрі немесе жиі құссаңыз шұғыл арада медициналық көмекке жүгіну;
Әсіресе тырысқақ ауруынан қолайсыз болып саналатын елдерге саяхаттағанда қауіпсіздік ережелерін қатаң сақтау.
Ауруды асқындырып алған жағдайда өлімге әкеп соғуы мүмкін. Қазір емдеу сауықтыру мекемелерінде науқастарды емдеуге қажетті дәрі-дәрмек қоры жеткілікті. Аурудан толық жазылып кетуіңіз дер кезінде дәрігерге қаралуыңызға тікелей байланысты екенін есте сақтаңыз.
Б.ШИНАЛИЕВ, Жамбыл облысы санитариялық-эпидемиологиялық бақылау Департаментінің басшысы
