– Қордай аудандық сайлау комиссиясының 2024 жылдың І жартыжылдығында атқарылған жұмыстары туралы қысқаша айтып кетсеңіз?
– 2024 жылдың бірінші жартыжылдығында бірқатар жұмыстар жүргізілді. Осы жылы Қордай аудандық мәслихатының №2 және №9 бірмандаттық аумақтық сайлау округтері бойынша шығып қалған депутатының орнына 31 наурыз күні сайлауы өтіп, екі депутат сайланды. Сайлауға – 1 аумақтық, 2 округтік, 4 учаскелік сайлау комиссияларының жалпы саны – 32 комиссия мүшесі қатысты.
Қарасу және Алға ауылдық округтері әкімдерінің өкілеттіктері аяқталғандықтан, Қордай аудандық аумақтық сайлау комиссиясының 2024 жылғы 27 наурыздағы №20 шешіміне сәйкес, 2024 жылғы 5 мамырға Қордай ауданының Алға және Қарасу ауылдық округтері әкімдерінің сайлауы тағайындалды. Сайлауға 1 аудандық және 4 учаскелік сайлау комиссияларының жалпы 31 комиссия мүшелері тартылды. Екі ауыл әкімдерінің сайлауы өтіп, халық сайлаған кандидаттар әкім болып сайланды.
Жамбыл облыстық сайлау комиссиясының ұйымдастырылуымен жаңадан сайланған 77 комиссия мүшелеріне көшпелі семинар-тренинг өткізіліп, сертификаттар табысталған.
– «Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы» Қазақстан Республикасының Конституциялық заңына онлайн-платформалар арқылы үгіт жүргізуге қатысты өзгертулер енгізілді. Кандидаттардың мессенджерлер арқылы үгіт-насихат жұмыстарын жүргізу үшін осы мүмкіндікті қалай пайдаланып жатқанын айта аласыз ба?
– Заман талабы, жаңа ақпараттық технологиялардың дамуы, әлеуметтік желілерді пайдаланушылар санының артуы «Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы» Қазақстан Республикасының Конституциялық заңына сайлау мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізуге негіз болды.
Осылайша, «Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы» Конституциялық заңда онлайн платформалар арқылы сайлауалды үгіт жүргізуді реттейтін тармақтар пайда болды.
Онлайн-платформаларды пайдаланушылар кандидаттың, саяси партияның ар-намысына, қадiр-қасиетiне және iскерлiк беделiне қасақана нұқсан келтiретiн үгiт материалдарын және өзге де ақпаратты жариялаудан бас тартуға және бұл адамдарға өз ар-намысын қорғау мақсатында теріске шығаруды еркiн жариялауға мүмкiндiк беруге, абыройы мен іскерлік беделі.
Онлайн платформаларды пайдаланушылар шарт негізінде тіркелген кандидаттарға және партиялық тізімдерді ұсынған саяси партияларға үгіт материалдарын жариялау үшін ақпарат көлемін ұсынады.
Төлем мөлшері, шарттық негізде ұсынылатын үгіт материалдарын орналастыру шарттары туралы ақпаратты тиісті бұқаралық ақпарат құралы, интернет-алаңды пайдаланушы сайлау науқаны басталғанға дейін бес күннен кешіктірмей хабарлауы және жариялауы тиіс.
Келісімшарт негізінде эфир уақытын, баспа алаңын және ақпарат көлемін ұсынатын онлайн-платформаны пайдаланушылар төлем мөлшері мен үгіт жариялау шарттары туралы ақпарат берілгенге дейін кандидаттардың, партиялық тізімдерді ұсынған саяси партиялардың үгіт материалдарын орналастыра немесе тарата алмайды. материалдар жарияланады.
– Сайлауда бәсекеге қабілеттілік қандай деңгейде?
– Сайлау қазір жоғары бәсекелестікке толы. Бүгінгі таңда Қазақстанда 7 саяси партия тіркелген, олар «АМАНАТ» партиясы, Қазақстанның «Ақ жол» демократиялық партиясы, Қазақстан халық партиясы, «Ауыл» халықтық-демократиялық патриоттық партиясы, Жалпыұлттық социал-демократиялық партиясы, «Байтақ» қазақстандық жасыл партиясы, «Партия Республика» қоғамдық бірлестігі, сонымен қатар, өзін-өзі ұсынған кандидаттар өз кандидатураларын ұсынуда.
Өткен жылы 9 сайлау округі бойынша 35 кандидат ұсынылды: 28-і (80%) өзін-өзі ұсынған, 7-і (20%) «АМАНАТ» партиясынан. Биылғы жылы Алға және Қарасу ауылдық округтері әкімдерінің сайлауына 7 кандидат ұсынылды: оның 6-ы (85,7%) өзін-өзі ұсынған, 1-і (14,3%) — «АМАНАТ» партиясынан.
– Мүгедектігі бар тұлғаларға қандай жағдай жасалған?
Біріккен Ұлттар Ұйымының Мүгедектердің құқықтары туралы конвенциясы 2006 жылы 13 желтоқсанда Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясымен қабылданған. Мүгедектігі бар адамдардың құқықтары, сонымен қатар, жәрдемдесу, қорғау және осы құқықтарды қамтамасыз ету мақсаттарында Конвенцияға қатысушы-мемлекеттердің міндеттемелері анықталатын халықаралық шарт болып табылады. Біз осы БҰҰ-ының Мүгедектердің құқықтары туралы конвенциясын орындауға міндетті екенімізді атап өткім келеді. Толық және тең дәрежеде іске асыруын көтермелеу, қорғауда және қамтамасыз етуде, сондай-ақ оларға тән қадір-қасиетті құрметтеуді көтермелеу болып табылады.
Қазір ауданымызда 57 сайлау учаскелері бар. Мүгедектігі бар тұлғалар көру, есту, ақыл-ой қабілеті, тірек-қимыл аппараты бұзушылықтары бар, сонымен қатар, азаматтардың іс-қимылы шектеулі басқа да топтары үшін бөгде көмексіз жасырын дауыс беруге жағдай жасалған. Сайлау учаскесінің ішкі кеңістігін мүгедектігі бар адамның, оның ішінде, кресло-арбаны пайдаланушылардың еркін жүріп-тұруы ескеріліп ұйымдастырылған, қосымша жарықтандырумен, жасырын дауыс беруге арналған кең кабиналар дайындалған. Сонымен қатар, әрбір сайлау учаскесінің аумағында мүгедектігі бар адамдардың көліктері үшін арнайы тұрақ орындары, көмек шақыру батырмасы, пандустар, тактильді көрсеткіштер, трафареттер, дауыс беруге арналған бөлмелерде сайлау бюллетеніне енгізілген барлық кандидаттар туралы ақпараттар бар компьютер, сайлау бюллетенін толтыру үлгісі және басқа да ақпараттар, оның ішінде: көру қабілеттері бұзылған мүгедектігі бар адамдар үшін аудио форматта, не Брайль қарпімен жазылады. Ақыл-ой қабілеті бұзылған мүгедектігі бар адамдар үшін қарапайым тілмен жазылған ақпарат болады. Сондай-ақ, Қордай ауданы бойынша сайлау науқаны кезінде инватакси және сурдоаудармашы ұйымдастырылады.
Мүгедектігі бар сайлаушылардың дауыс беруге арналған учаскелерде ерекше жасалған жағдайлардан бөлек этикет ережелермен қарым-қатынас жасау керектігін ескеру қажет.
– Дауыс берудің ашықты-ғы мен әділдігін қамтамасыз ету мақсатында электрондық немесе қашықтан дауыс беру жүйесін енгізу жоспарда қарастырылған ба?
– Бұл мәселе жастар арасында жиі қойылатын сұрақ болып табылады. Ақпараттық жүйенің дамуына байланысты жастар талабын ескеру қажет деп ойлаймын. Қазір Орталық сайлау комиссиясы электрондық және қашықтан дауыс беру сияқты баламалы нысандардың артықшылықтары мен кемшіліктерін, мәселенің қаржылық жағын зерттеп жатыр. ОСК-нің 30 жылдығына орай өткізілген Халықаралық ғылыми-практикалық конференцияға арнайы шақырылып, сөз берілген ЕҚЫҰ/ДИАҚБ сарапшысы Давид Дуэнас-Сид: «Интернет-дауыс беру жүйесі дауыс беру қорытындысына заңсыз араласуға әкеліп соғуы мүмкін. Сондықтан, оны қолданбас бұрын жан-жақты жетілдіру қажет», деп айтылып өтті. Ал Еуропаның демократиясы дамыған Ұлыбритания, Германия, Норвегия сияқты елдері электрондық дауыс беруден бас тартып, дәстүрлі қағаз бюллетеньмен дауыс беруге қайта оралды. Сондықтан болашақта электрондық және қашықтықтан дауыс беру жүйелері жан-жақты зерттеп-зерделенуде.
– Қордай аудандық аумақтық сайлау комиссиясының алдағы жылдарға жоспары?
– Биылға ІІ жартыжылдықтағы жоспар бойынша тамыз-қыркүйек айларында Қақпатас ауылдық округі әкімінің, ал 2025 жылы Сортөбе, Үлкен Сұлутөр, Сұлутөр, Қаракемер, Бетқайнар ауылдық округ әкімдерінің өкілеттігі тоқтатылуына байланысты сайлау өткізу жоспарлануда.
Әкімдердің немесе мәслихат депутаттарының өкілеттігі мерзімінен бұрын тоқтатылған жағдайда сайлау «Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы» Қазақстан Республикасы Конституциялық заңының белгіленген мерзімдеріне сәйкес тағайындалатын болады.
Жыл ішінде округтік және учаскелік сайлау комиссияларының құрамын нақтылау және уақтылы өзгерістер енгізу жұмыстары жүргізіледі.
2024 жылға арналған іс-шаралардың тағы бір маңызды бөлігі, комиссия мүшелерінің сайлау жүйесіндегі білімі мен кәсіби біліктілігін артыруға арналған кезеңдік оқытулар, семинар-тренингтер және іскерлік ойындар ұйымдастырылатын болады.
