Семіздік – бұл дене салмағының май тіндерінің шамадан тыс жиналуына байланысты патологиялық артуымен сипатталатын созылмалы ауру.
ЕРЕСЕКТЕРДЕГІ СЕБЕПТЕРІ
Этиологиясына байланысты семіздік келесі түрлерге бөлінеді:
Алиментарлы-конституционалды (біріншілік) семіздік – барлық жағдайлардың 90-95%-ын құрайды. Бұл өмір салтының салдары: аз қозғалу, майлы және жоғары калориялы тағамдарды, қант пен өңделген көмірсуларды көп тұтыну.
АСҚЫНУЛАРЫ
Семіздік метаболикалық синдромның негізгі себептерінің бірі болып табылады. Оның белгілері:
іш аймағында майдың артық жиналуы (висцеральды семіздік);
көмірсу мен май алмасуының бұзылуы;
артериалдық гипертензия (жоғары қан қысымы).
Метаболикалық синдроммен байланысты аурулар:
жүрек-қан тамырлары аурулары;
қант диабеті;
бауырдың майлы дистрофиясы (неалкогольді майлы бауыр ауруы);
өт қабының тас ауруы;
поликистозды аналық без синдромы;
обструктивті ұйқы апноэсы;
буын аурулары (остеоартроз, подагра);
онкологиялық аурулар (мысалы, метаболикалық синдром мен инсулинге төзімділіктің қуықасты безінің қатерлі ісігімен байланысы анықталған).
ҚАНДАЙ ДӘРІГЕРГЕ ҚАРАЛУ КЕРЕК?
Семіздікті емдеумен дәрігер-диетолог айналысады – бұл медициналық жоғары оқу орнын бітіріп, диетология бойынша қосымша білім алған маман.
Қажет болған жағдайда келесі мамандарға жолдама берілуі мүмкін:
эндокринолог – гормоналды бұзылыстар болғанда;
кардиолог – жүрек-қан тамыр жүйесі аурулары күдік туғызса;
сомнолог – егер науқаста ұйқы бұзылыстары болса;
гастроэнтеролог – ас қорыту жүйесімен байланысты мәселелер туындаса;
гинеколог – етеккір циклінің бұзылыстары болған жағдайда.
Егер тамақтану тәртібі бұзылған белгілер байқалса, психолог немесе психотерапевт көмегі қажет.
ДИАГНОСТИКАЛАУ
Диагностика дене массасының индексін (ДМИ) есептеуге негізделген, ол семіздіктің дәрежесін анықтауға көмектеседі.
Сонымен қатар, дене құрамының биоимпеданстық талдауы ұсынылады. Бұл әдіс қалыпты салмақтағы семіздікті және саркопениялық семіздікті (бұлшық ет массасының азаюымен қатар жүретін май жиналуын) анықтауға мүмкіндік береді.
Сондай-ақ, екіншілік семіздік түрлерін және семіздікпен байланысты ауруларды анықтау қажет (мысалы, ұйқы апноэ синдромы, қант диабеті, бауырдың майлы дистрофиясы және т.б.).
КЕШЕНДІ ТЕКСЕРУ
Мынадай зерттеулер жүргізілуі керек:
Антропометрия (бой, салмақ, бел шеңберін өлшеу);
Дене құрамын талдау (май, бұлшықет, су мөлшері);
Артериялық қысымды өлшеу;
ЭКГ (жүрек жұмысының көрсеткіштері);
Құрсақ қуысы мүшелерінің УДЗ;
Қан талдаулары:
Глюкоза деңгейі;
Липидтік спектр (жалпы холестерин, ЛПВП, ЛПНП, триглицеридтер);
Бауыр көрсеткіштері (АЛТ, АСТ, билирубин, сілтілік фосфатаза);
Зәр қышқылы деңгейін тексеру.
ДИЕТА
Емдеудің негізгі бағыты тамақтануды түзету болып табылады:
Белок мөлшері жеткілікті, тағам талшықтары көп өнімдерді тұтыну;
Жеңіл сіңетін көмірсулардан бас тарту;
Жалпы көмірсу мен жануар майларын азайту;
Диетаны омега-3 май қышқылдарымен байыту (балық, жаңғақ, зығыр майы).
ФИЗИКАЛЫҚ БЕЛСЕНДІЛІК
Семіздік кезінде физикалық белсенділікті арттыру маңызды.
Күніне кемінде 10 000 қадам жылдам қарқынмен жүру ұсынылады.
Аэробтық жүктемелерге басымдық беру керек (жүру, велосипед тебу, жүзу).
ҚАРТ АДАМДАРДАҒЫ СЕМІЗДІКТІ ЕМДЕУ
Тамақтану әдеттерін жақсарту;
Қозғалыс белсенділігін арттыру;
Қан қысымы, глюкоза, холестерин деңгейін бақылау;
Жүрек-қан тамыр ауруларының, 2 типті қант диабетінің және оның асқынуларының, бауыр циррозының алдын алу.
БОЛЖАМ ЖӘНЕ АЛДЫН АЛУ
Семіздіктің алдын алу салауатты өмір салтын қалыптастыруға бағытталған:
Тұрақты физикалық белсенділік;
Қаныққан майлар мен өңделген көмірсуы көп тағамдарды шектеу (конфеттер, шұжық өнімдері, фастфуд, жартылай фабрикаттар);
Күніне кемінде 400 г көкөніс пен жеміс жеу;
Толық дәнді дақылдар, қатты бидайдан жасалған макарон өнімдерін тұтыну;
Жеткілікті мөлшерде ақуыз алу (майсыз ет, құс еті, балық, теңіз өнімдері, жұмыртқа, сүзбе, сүт өнімдері); Еңбек пен демалыс режимін сақтау.
ЖЕТКІЛІКСІЗ ТАМАҚТАНУДЫҢ ҚОСАРЛАНҒАН САЛДАРЫ
Қазіргі таңда семіздік пен тамақтанудың жеткіліксіздігі қатар кездесуі мүмкін. Бұл жоғары калориялы, бірақ төмен қоректік құндылығы бар тағамдарды тұтынуға байланысты.
Мәселені шешу үшін қоғамға келесі шараларды қабылдау қажет:
Тамақ өнімдеріндегі май, қант және тұз мөлшерін азайту;
Тұтынушыларға қолжетімді бағамен пайдалы және қоректік өнімдер ұсыну;
Балалар мен жасөспірімдерге арналған зиянды тағамдардың жарнамасын шектеу;
Жұмыс орнында тұрақты физикалық белсенділікке жағдай жасау.
Егер сізде артық салмақ немесе семіздік белгілері байқалса, дер кезінде маманға қаралып, дұрыс ем алу маңызды!
З.КАДЫРБЕКОВА, АОА бөлім меңгерушісі
