«Өзге тілдің бәрін біл, өз тіліңді құрметте».
Қ.Мырзалиев.
Кәкен көкем белгілі бір мекемедегі белгісіз қызметін атқарып келе жатқанына біраз жылдың жүзі болды. Жер қозғалса да өзі оңайлықпен қозғала бермейтін, бас ауыртқанша қолды бір сілтегенді тәуір көретін ол нағыз қазақи ортада өсіп ресми тілге орашолақтау болғанынан ба, әлде шынымен де жаны аши ма?, ол жағын біле алмадық, әйтеуір қаракөздердің өзге тілде шүлдірлегендерін көрсе кәдімгідей шамданып, тіпті бұлданып қалады. Кешегі күні бүгіннен, бүгінгісінен ертеңінің аса айырмашылығы жоқ Кәкен көктем айында орын алған осы бір оқиғадан кейін нағыз тіл жанашырына айналады деп кім ойлаған.
Кеңесуі бітпейтін көп жиналысқа кіре салысымен көкем есінеп үлгерген жоқ, мінберге көтерілген баяндамашының тілі орысшаға мінсіз болса да, сәл тамағын қырнап алды да «Барлығына түсінікті болу үшін қазақша оқиын», — деп көпшілікке ұсыныс айтып еді, бас изеп қолдағандар қатары көп болды. Рұқсат алған лектор зуылдата жөнелді. Ойпырмай-ау, осындайда үнемі опық жеп, ойсырап қалатын «ұ» мен «ү»-нің үндестік тауып, «і»-нің құлпырғаны-ай, құлпырғаны. «Ң» туралы тіпті айтудың қажеті жоқ. Қатаңдығынан айырылып қалып жүретін әріптің әр сөзге әр беретінін кім білген. Бұл бұл ма, «вич» пен «овнаны» орынды да орынсыз қолданатындар ұлы мен қызын сызыла айтқанда көсегең көгергір қазақ тілінің мейманасы тасееп жатқанын өзі де байқамай қалды. Жиналыста түрленген тілден қанаттанған көкем үй құжаттарын реттемек ниетте нотариустың есігін қақты. Есікті имене ашқанымен, даңғарадай кабинеттің төрінде отырған қара келіншек ресмилете жуан дауысымен «сәлеметсіз, келіңіз», — көзімен орындықты нұсқады. Шаруасын айтқаны сол еді, көп ұзамай қол қоюы қажет құжаттары да дайын болып, оны оқып шыққан Кәкеңнің көзі жастан бұлдырап кеткендей болды. Барлығы қазақша сайрап тұр. Тіпті рәсімдеу мен ресімдеуден шатаспай, кепілдігін кедергісіз жазғаны-ай. Үнемі өзі сияқты желі шығып жүретін ескі көлігі құжатын жасатып болғанша бір дөңгелегінің ауасын жіберіп қойып, бір жағына қисайып қалыпты. Әупірімдеп жақын маңдағы жел үрлейтін жерге жеткізді. Маңдайшаларына «вулканизацияны» бірде «желімдеу» бірде «жаймалау» деп шатысып біткен бұл мекеменің жігіттері бүгін өзгеріп сала берген. «Дөңгелегіңізді жамаймыз, шеге басып кетіпсіз. Қажет десеңіз көлік шанағын да сусабынмен жуып, жалтыратып береміз. Қалбырының майысқанын да қалпына келтіріп, қатырып шығу қиын емес», — деп іші-бауырына ене сөйлеген жолың болғыр Александрдың аузына қарап аңырайып тұрып қалғанын өзі де сезбей қалды. Жылы ескі болса да өзіне жаңа көрінетін көлігінің рөліне отырып, «кләсстастар қайда?» емес «Армандастар» әнін тыңдап үйіне қарай бет алды. Жолай бара жатып дүкен мен сауда орындарының, өздерін жарнамалаудағы тіл тазалығана тамсанды. Үнемі орысшадан аса алмайтын ұялы телефон жөндеушілердің дүңгіршегіне жазылған жазуларды ұялмай оқисың. Тіпті ескі ғимарат сыртына жазғыш жүгермектердің жүректің суретін салып, жанына бір қатесіз «Махаббат мәңгілік» деп жазылған сөзді оқып сүйсінгеннен қайын атасының қызы берген тапсырыстарды ала келуді ұмытып кете жаздағаны. Ат басын дүкеннің төресі – супермаркетке бұрды. Сөреде саптай тізілген әр тауардың астында жазылған сөздерді тіпті бір анықтама дерсің. «Тұздалған қияр», «Шабдалы шырыны», «Картоппен бәліш» дейме, ойпырмай ау, де неген ғажап, не деген керемет… Жоспарлы барғанынан жоспарсыз алғаны көп көкем сатушы қыз қолына ұстатқан түбіртекті көріп талып түсе жаздады. Бастан аяқ қазақша жазылғаны былай тұрсын, алған заттарында болатын дәрумендер тізбегі бірге беріліпті. Ірі дүкендердің қазақшаға икемделе алмай қойған түбіртектерінің қазақша сайрағанына шын риза болды. Осы күні бай болғыр банкоматтар да мемлекеттік тілдің мәртебесін көтерді ғой. Мәзірі қазақ тілінің латын әріптерімен нұсқасын, кирилицаны және ағылшын тілін экранға шығарып шалқайып тұр. Көпті көрген көкем мәссағанды осы күні екінші рет айтты. Осы банкомат беретін азын-аулақ ақшасы бұл жолы көөп болып көрінгендей болды. Ана тілінің абыройлы болғанына масайып көлігіне көңілді отырды. Үйіне жақындап қалғаны сол еді алдынан үнемі төбелестен ит жығыс түсіп жүретін қоқыс тастау орындарының қожайындары алдынан қол қусырып «ассалаумағалейкумді» жарыса айтып, «сырбаз жігіт, сыраға екі жүз теңге берші» деп өтінгенде қалтасыннан бес жүзді қалай суырып бере салғанын өзі байқамай қалды.
Келесі күн әдеттегідей үлкен мекемедегі мәжіліспен басталды. Баяндамаға шыққан қаракөз саламатсыздарманы төрде отырған басшылардың әкелерінің есімдерімен бірге құрметтісін қоса айтты да, «рұқсат болса барлығына түсінікті болу үшін ресми тілде оқиын» деп қойып қалмасы бар ма. Мұндай жиындарда қатысушылар тізімін көбейтумен ғана шектелетін Кәкен тарс кетті. «Мен қарсымын, қазақша оқыңыз!». Зал сілтідей тынған. Мұндай тыныштықтың қорқынышты боларын кім білген? Болары болды, арғы жағын ішіңіз білсін.
Кешегі болған жағдайлар өң бе түс пе, оны тек Кәкен көкемнен сұраңыздар. Не болса да тамаша емес пе еді…
Жандос ОМАРОВ
