Қордай өңірінің тарихы – тереңнен тамыр тартқан шежіре. Жамбыл облысының осы бір құтты мекені ел тарихына алтын әріптермен жазылған талай оқиғаның куәсі болған. Бүгін біз өткенге көз жүгіртіп, еске салмақпыз: бұл жер – жай ғана аймақ емес, халықтың жадындағы тірі естелік, онда сан ғасырдың тағдыры, мәдениеті мен рухы тоғысқан.
Архив құжаттарында, әдеби деректер мен ауызша аңыз-әңгімелерде Қордай өлкесінің қалыптасуы мен дамуы жайлы мол мағлұмат кездеседі. Мұны тарихшылардың, жазушылар мен ақындардың еңбектері, сондай-ақ аудандық мұрағатта сақталған бай деректер дәлелдейді. Кордай жері әйгілі Аңырақай шайқасы мен хан Кенесарының соңғы жорығы өткен қасиетті мекен саналады.
Көшпенділердің қонысы болған бұл өлке уақыт өте келе еңбекқор диқан мен шебер ұсталардың отанына айналды. 1893 жылы алғашқы орыс қоныс аударушылары келіп, Қордай көпұлтты аймаққа айналды. Еңбек пен достық, өзара түсіністік бұл өңірдің болашағына берік негіз қалады. Осында халықтың жыршысы, ұлы өнер иесі Кенен Әзірбаев дүниеге келді, ал хан Кенесарының соңғы мекені де осы жермен байланысты.
Бүгінде Қордай ауданының тарихы – тек өткеннің парағы емес, ұлттың мәдени-рухани мұрасын айғақтайтын мәңгілік символ.
Жуырда Қордай жері тағы да ежелгі өркениеттердің куәсі екенін еске салды. Қордай ауылының тұрғыны Шаяхмет Байбулатов атшабар маңынан жартасқа қашалған суреттерді тауып алған. Алдын ала бағам бойынша, бұл петроглифтердің жасы мың жылдан асады.
Тастардың бетінде адамдар мен жануарлардың бейнелері бедерленген – олар мәңгілік тыныштықта қатқандай әсер қалдырады. Аудандық музей директоры Абай Кенжебаевпен бірге табылған ескерткішті мамандар қарап шығып, облыстық музей мен Қордай ауылдық округінің әкімдігіне хабарлаған. Нысан Шөмішке жақын, «Ноғайбай би» атындағы атшабар іргесінде жатыр.
«Бұл ежелгі суреттерге көз тастасаң, тарихтың демін сезінесің. Тастағы әрбір сызық ата-бабамыздың үнін жеткізгендей әсер қалдырады», – дейді Байбулатов.
Биылғы жазда Қарасай батыр ауылының тұрғындары Сейткәлі Уәли мен Ербол Қали Белбастау шатқалынан жер астына көмілген тас мүсінді тауып алған. Табылған нысанның тарихи маңызын сезінген олар дереу жергілікті әкімдікке хабар берген. Одан соң Тараздан белгілі археолог Сауран Қалиев бастаған ғалымдар тобы келіп зерттеу жүргізді.
Зерттеу нәтижесінде бұл мүсін VI-IX ғасырларға, яғни Батыс Түрік қағанатының дәуіріне тиесілі екені анықталды. Ғалымдардың пайымынша, бұл – батыр не рубасы құрметіне орнатылған балбал тас. Ескерткіштің түбіндегі шығысқа – күннің шығуына бағытталған ойық ерекше назар аудартты. Бұл жерде түркі тайпаларының күнге тағзым ету рәсімдері өткен болуы мүмкін.
Осындай археологиялық олжалар Қордай жерінің жай ғана өңір емес, ашық аспан астындағы тарихи музей екенін тағы да дәлелдейді. Таулар мен өзендер, далалар мен жазықтарда сан ұрпақтың ізі, сенімі мен өнерінің нышаны сақталған.
Қазір ғалымдар Шөміш пен Белбастау жерлеріндегі көне тастарды зерттеуді жалғастыруда. Мүмкін, осы қасиетті топырақтың қойнауында әлі талай құпия жатқанына да күмән жоқ.
Бүгінгі Қордай – заманауи инфрақұрылымы дамыған, мәдени өмірі бай аймақ. Бірақ бәрінен бұрын – бұл өткен мен бүгіннің тоғысқан қасиетті мекені. Археологтар жаңа жәдігерлерді ашып жатқанда, жергілікті тұрғындар өз өлкесінің тарихына деген мақтаныш сезімін одан әрі терең сезінеді. Бұл – әр тасы мен әр самалында тарихтың үні естілетін жер.
Шолпан Сабанова
