Журналист қиындығы мен қызығы қатар жүретін, жан-жақты білімді талап ететін мамандық. Жұмыс барысында ол көптеген мамандардың қызметі туралы ақпарат тарату үшін, кей кездері бір күнін сол бір салаға арнап, сол бір мамандықтың мән-жайына қанық болу мақсатында қызметке кіріседі. Жуырда аудандық газет атынан мұрағатшы мамандығына қызықты саяхат жасау үшін біз Қордай ауданының мемлекеттік архивіне жол тарттық.
Аудандық архив басшысы Қатира Уәлиева мұрағаттану деген не екенін түсіндіріп, жұмыстың қыр-сырымен таныстырып, мұрағат сақтаушысы мамандығын толық ашып беруге көмектесті.
Мұрағат қызметкері ретінде жұмыс күні таң азанмен басталды. Мұндағы басты талаптардың бірі – жұмыс киімінің ерекшелігінде болды. Оның ішінде халат пен ыңғайлы ақ-киім, сонымен қатар міндетті түрде бетперде мен қолғап қажет, өйткені уақыт өткен сайын қағаз ескіріп бастайды, ал адамның денесіндегі микробөлшектер бұл процесті тездетіп жібереді екен.
Қажеттінің бәрін киіп, біз әрі қарай кеттік. Әр кабинеттегі адамдар өз жұмыстарымен айналысуда. Бас-аяғы мекемеде 5 бөлім бар, олар: әлеуметтік-құқықтық сипаттағы сұратымдарды орындау бөлімі; құжаттарды есепке алу және олардың сақталуын қамтамасыз ету бөлімі; ұлттық мұрағаттық қорды жинақтау бөлімі; ведомстволық архивтерді және құжаттаманы бақылау бөлімі; мұрағатшы-бағдарламашы және басшылық. Қазіргі таңда аудан бойынша мекемелер мен нысандардың атауларын өзгерту жөнінде ақпаратты қамтитын анықтама шығару жоспарлануда. Бұл бүкіл ұжымның идеясы. Айта кетсек, 2017 жылы мұрағаттық мәліметтерге негізделген Қордай ауылың тарихы туралы «ҚОРДАЙ ТАРИХЫ-АРХИВ ҚҰЖАТТАРЫНДА» кітапшасы жарық көрген.
Әр бөлімнің жұмысымен танысқаннан кейін жұмыстың көп қырлы және ауқымды екенін байқайсың. Мәселен, ведомстволық мұрағат пен құжаттама үшін жауапты маман 53 ұйымға әдістемелік және тәжірибелік көмек көрсетеді, оның ішінде құжаттардың сақталуын қамтамасыз ету, оларға қойылған талаптар жөнінде түсіндіру жұмыстарын жүргізеді. Жылына 3-4 рет ұйымдар мониторингі, сонымен қатар іс жүргізу бойынша семинарлар жүргізіледі.
Әлеуметтік-құқықтық сипаттағы сұратымдарды орындау бөлімшесінің жұмысы азаматтардың құқықтық мұқтаждықтарын қанағаттандыруға бағытталған. Мәселен, жоғалған құжатты іздейтін болсаңыз аталмыш бөлімге жолығып, арыз бересіз. Бөлімше қызметкері мұрағаттық ақпаратты өңдеп, сұратымды орындайды. Күніне 20-30 арыз түссе, ақпаратты іздеуге 10, тіпті 20 жыл кетеді екен. Бұл біз үшін таңқаларлық жағдай болды.
Әсіресе құжаттарды есепке алу және олардың сақталуын қамтамасыз ету бөлімінің жұмысы ерекше екен. Құжаттарды қалпына келтіріп, оларды тігу үшін ұқыптылық қажет. Жоғарыда айтып кеткендей, бұл жұмысты істеу үшін қолғап пен бетперде, ал құжаттарды тігу үшін калька, жібек жіп және ПВА желімі қажет. Біз «Қордай шамшырағын» жинақтап, тігіп жатқанның үстінен түстік. 25 жыл бұрынғы газетімізде аудан тұрғындарын толғандырған мәселелер көтеріліп, оқырмандар қуанышы мен қайғыларымен бөліскен. Әсіресе зейнетақысын ала алмай, тығырыққа тіреліп, көмек сұраған зейнеткердің газет бетінде жарияланған хаты айтып жеткізе алмайтын әсер қалдырды. Расында, оқырмандардың сенімі баспасөз үшін өнімнің сапасын одан әрі жақсартуға түрткі болып табылады.
Сондай-ақ, біз мұрағатшы-бағдарламашы жұмысымен таныстық. Құжаттардың бәрі цифрлық форматқа көшіріледі екен. Алдымен құжаттар JPG-форматқа ауыстырылып, содан кейін қажет болса түзетіліп, PDF-форматта сақталады.
Қоймалар, жыл, мекеме, тізбе бойынша аса ұқыптылықпен қойылған құжаттар мұрағатшының анық, нақты, жүйелі жұмысының көрінісі тәрізді. Дегенмен, жұмыстың жоғары көрсеткіштеріне білікті басшылықсыз жету қиын. Мекеме жұмысы, мұрағат сөрелерінде сақталған құжаттардың өзгешелігі, жалпы мұрағаттардың жұмысы жөнінде түсіндіріп өткен Қатира Құрманғалиқызымен әңгімелесіп, жұмысын өз көзімізбен көріп, оның өз ісін жетік білетін кәсіпқой екеніне көз жеткіздік. Мәселен, мұрағат жұмысында басшылыққа 1998 жылғы 22 желтоқсандағы «Ұлттық архив қоры және архивтер туралы» №326-1 Заңы алынады. Сонымен қатар бізге тұрақты, уақытша сақталатын және жоюға жататын құжаттар болатыны белгілі болды. Барлық мекемелер өз құжаттарын жүргізіп, уақыты жеткенде өңдеп мұрағатқа өткізеді.
-Мекемелерден түскен құжаттар кейде өңдеуі соңына дейін бітпеген, немесе дұрыс рәсімделмеген, немесе қателері болады. Мұрағат қызметкерлері бұл кемшіліктерді жіберіп алмай, оларды жойып, жетпегенін қосып, тізбе жасайды, бұл ақпаратты жүйелендіріп, іздеуді жеңілдетеді, — дейді аудандық мұрағат басшысы.
Бүгінгі күнге мұрағатта 7 қойма, 177 қор, 52081 сақтау бірлігі бар. Біз үшін ең қызықты болғаны –азаматтық жағдайлар актісін тіркеу кітабы. 1904 жылғы мұрағаттағы ең ескі құжат тарихқа шолу жасауға мүмкіндік берді.
Осы орайда құжаттарды сақтау жағдайын атап өтпеске болмас. Талапқа сай қоймалардың еденіне бетон құйылған, бұл өртке қарсы қолданылған шара; температура +17 — +19 °C құрап, осы деңгейде ұсталып тұрады; ауа ылғалдылығы 50-55%; қоймаларда электр жарығы болмау керек, сонымен бірге күн сәулесі түспеу қажет, өйткені олардың әсерінен қағаз бұзылады. Жылына 4 рет кеміргіштер мен жәндіктерге қарсы санитарлық өңдеу жүргізіледі. Көгеріп кетудің болмашы белгісі анықталған жағдайда қағаздар лезде 3% сутегінің тотығымен өңделеді.
Бүгінгі таңда ауданда мұрағаттың жаңа ғимаратын салу жоспарлануда, ол барлық мемлекеттік стандарттарға сай келіп, тарихты сақтау жұмысын жалғастырмақ.
Қордай аудандық мемлекеттік архивінде бір жұмыс күні осылайша өтті. Ауқымды ақпаратқа қанық болып, мұрағатшының жұмысының қиын екеніне, ұқыптылық, зейін мен ынталылықты талап ететіне көз жеткіздік. Шынында, бұл мекемеде жұмыс істейтін адам ол тарихты сақтайтын адам.
Маргарита ЧЕРНИКОВА
