Технология қарқынды дамып келе жатқан қазіргі әлемде киберқылмыстардың саны да өсуде. Телефон арқылы жасалатын алаяқтық пен кибершабуылдар Қазақстан тұрғындары үшін, әсіресе шалғай аудандарда, өзекті әрі күрделі проблемаға айналып отыр. Барлық ескертулерге қарамастан қордайлықтар да алаяқтардың тұзағына түсіп жатыр: зардап шеккендердің саны жыл сайын артуда. Осындай қиын жағдайда білікті заңгер – Лилия Чудная көмекке келеді.
Лилия Викторовна – Алматы қаласының заң консультанттары палатасының «Жоғары кәсіби палата» мүшесі, Бішкек қаласындағы Қырғыз-Ресей Славян университетінің түлегі. Ол бұл оқу орнын 2014 жылы «Құқықтану» мамандығы бойынша тәмамдаған. 2019 жылдан бастап халыққа құқықтық көмек көрсете отырып, заң кеңесшісі ретінде жеке тәжірибесін сәтті жүргізіп келеді.
2023 жылы телефон арқылы жасалатын алаяқтық жағдайларының өсуіне байланысты, әсіресе ауылдық жерлерден зардап шеккендер Лилия Викторовнаға жиі жүгіне бастады. Көптеген адамдар жарнамадан қорқатындықтан немесе ұрланған қаражатты қайтарып алу мүмкіндігіне сенбейтіндіктен, алаяқтық фактісін ұзақ уақыт бойы жасырып жүреді. Біздің кейіпкеріміздің айтуынша, бұл – заңгерлерге деген жалпы сенімсіздікке алып келуде.
«Көпшілік жәбірленушілер бұл жағдайды жасырып, заңгерлерге жүгінуден қорқады. Олар сәтті нәтиже болатынына, яғни алаяқтардың қолына түскен қаражатты қайтарып ала алатынына сенбейді. Заңгерлерге де сенім аз, өйткені адамдар жалпы ешкімге сенбейтін жағдайға жеткен. Дегенмен бұл мәселені жасыруға болмайды, әсіресе ірі қаржылық шығындар жайлы сөз болғанда», – деп атап өтті Лилия Викторовна.
Ол құқық қорғау органдарына уақтылы жүгіну – алаяқтармен күрестегі басты фактор екенін баса айтты. «Алаяқтар сізді алдап кеткенін сезген немесе түсінген бойда, дереу полиция бөліміне хабарласып, алаяқтық фактісі бойынша арыз жазуыңыз қажет. Полиция қызметкерлері ҚР Қылмыстық кодексінің 190-бабына сәйкес, сіздің арызыңыз бойынша қылмыстық іс қозғауға міндетті», – деп түсіндірді заңгер.
Лилия Чудная өзінің кәсібилігі мен табандылығының арқасында телефон алаяқтарынан зардап шеккендерге әділеттілікке қол жеткізуге көмектесіп келеді. Бүгінге дейін оған көптеген адамдар жүгінген, олардың кейбіреулері алаяқтар арқылы алынған несиелерді өтеу үшін жұмсалған өз қаражаттарын, тіпті «дропперлер» деп аталатын тұлғалардан қайтарып ала алған. «Дроппер» – бұл заңсыз жолмен алынған ақшаны қолма-қол ақшаға айналдыру және шешіп алу үшін өз банктік шоттарын пайдалануға ұсынатын тұлға.
«Мен көптеген клиенттерімді қылмыстық іс бойынша сотқа дейінгі тергеу барысында несие бойынша өндіріп алудың тоқтатылатынына сендіре аламын. Сонымен қатар, жәбірленушілер өздерінің заңсыз жоғалтқан қаражаттарын дропперлерден сот арқылы өндіріп ала алады. Мұның бәрі заң аясында, сот тәртібімен жүргізіледі. Алаяқтардың әрекетінен зардап шеккендер үшін ыңғайлы болу мақсатында, кей жағдайларда сот тыңдаулары онлайн форматта өткізілуі мүмкін. Бұл – дропперлердің елдің әртүрлі аймақтарында тұруына байланысты», – деді маман.
Лилия Викторовна Қордай аудандық полиция бөлімінің қызметкерлері де мемлекеттің бақылауындағы осы санаттағы істер бойынша өз міндеттерін адал әрі уақтылы орындайтынын атап өтті. Оның командасында медиатор – Людмила Щербинина да бар. Ол тараптармен жеке кездесіп, жанжалдардың себептері мен келіспеушіліктерін анықтайды, түрлі медиация әдістерін қолдана отырып, шешу жолдарын іздейді. Медиатор тараптардың әрқайсысының ұстанымын белгілеуге, кері байланыс орнатуға, сындарлы диалог жүргізуге және келісімге қол жеткізуге көмектеседі. Людмила Николаевна – жанжалдарды сотқа жеткізбей шешуге жәрдемдесетін тәуелсіз әрі білікті маман. Ол өз міндеттерін мінсіз атқарып келеді.
Лилия Викторовна – заң саласындағы терең білімімен қатар, қылмыстық әрекеттерден зардап шеккендерге қажетті көмек пен қолдау көрсететін, қоғамның мәселелеріне бейжай қарамайтын заңгердің жарқын үлгісі. Оның қызметі – қазіргі киберқылмыс артып отырған кезеңде аса маңызды әрі азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғауда шешуші рөл атқарып келеді.
Мадина УЗБЕКОВА
