Тұншықтырғыш газда немесе көміртек тотығында дәм, түс белгілері толығымен болмайтын ерекше химиялық зат. Тұншықтырғыш газдың иісі де жоқ, сондықтан оның бөлмеде таралуын анықтау қиын, ал осы затпен улану қаупі қарқынды
артуда. Газдың пайда болуы құрамында көміртек бар әртүрлі заттардың толық жанбауы салдарынан болады. Жоғары
улылық дәрежесі бар, пайдаланылған газдарда болады. Улану көбінесе көмірмен жағылатын пештер мен газ қазандықтарын дұрыс пайдаланбаудан болады.
Табиғи газ да иіссіз және түссіз, бірақ газ жылыту құралдарын пайдалану кезінде барынша қауіпсіздікті сақтау мақсатында газ шығаратын станциялар табиғи газға жағымсыз және өткір иісті басқа да компоненттерді қосады. Адам ағзасына түскен табиғи не тұншықтырғыш газ оттектің орнын басып, тұншығу белгілері дамуына әкеп соқтырады.
Тұншықтырғыш немесе тұрмыстық газдармен улану белгілеріне:
* Ең бірінші белгі – бастың ауыруы; бас айналуы;
* Құсу белгілері; шатасқан сана; қозғалыс координациясы бұзылуы;
* Кеуде бөлігі ауруы; жоғары агрессияшылдық және ашуланшақтық;
* Науқастың терісі көгілдір немесе қып-қызыл болуы, сана-сезімнің болмауы тән.
Тұншықтырғыш газбен көбінесе ата-анасының қарауынсыз қалған балалар мен ұйықтап жатқан балалар уланады. Тұрмыстық немесе тұншықтырғыш газбен уланудың себебі алкогольді шектен тыс ішу, есірткілік мастық болуы мүмкін. Тұншықтырғыш газбен улану өрт кезінде, яғни жанып жатқан бөлмеден тез шығу мүмкіндігі болмағанда жиі болады.
Тұншықтырғыш газбен улану – негізгі себептері
Тұншықтырғыш газбен улану көбінесе жылыту құралдарын пайдалану ережелерін бұзу себебінен болады. Тұрмыстық газбен улану адам суицид жасағысы келгенде қасақана жасалынуы да мүмкін немесе улану қылмыстық мақсаттарды қоздырады.
Тұншықтырғыш газ көзі әртүрлі тұрмыстық құралдар мен техникалық аспаптар болуы мүмкін:
* Каминдер, Пештер, гриль қондырғылары, ағашпен жағылатын пештер, ас үй плиталары
* Су жылытқыш қондырғылар, жүк және жеңіл автокөліктер
* Портативті генераторлар.
Тәуекел тобы
Табиғи және тұншықтырғаш газдармен улану барша адамдарға өте қауіп-қатер төндіреді. Алайда тұншықтырғыш газдың компоненттеріне ағзалары ерекше сезгіш және әсерленгіш жеке адамдар санаты болады. Осы санатқа:
* Балалар, қарт адамдар, жүкті әйелдер, жүрек, қан және демалу органдарының созылмалы ауруларымен зардап шегетін адамдар, темекі шегетін адамдар жатады.
Ең ықтимал асқынулар:
Тұрмыстық және тұншықтырғыш газдардың шығып кетуі адам денсаулығы үшін өте қауіпті. Осындай уланулардың салдарлары әртүрлі болады, ол
тұрмыстық не тұншықтырғыш газдар компоненттерінің ағзаға әсер ету ұзақтығымен анықталады. Мысалы, тұншықтырғыш газдың ең жағымсыз салдарлары ішінде:
* Өліммен аяқталуы, өткір жүрек жеткіліксіздігі
* Созылмалы немесе қайтарымсыз сипатты бас миының зақымдалуы
Алғашқы көмек және одан арғы емдеу
Тұншықтырғыш газбен уланған кезде алғашқы көмекті дұрыс және уақытылы көрсету өте маңызды. Ол келесі талаптарды орындауда көрсетіледі:
* Тұрмыстық немесе тұншықтырғыш газбен уланудың алғышқы белгілерін пайда болғанда бөлмеден шығу, демалу органдарын оттегімен қамтамасыз ету, алғашқы көмекті дереу шақыру қажет.
* Егер бөлмеде тұрмыстық газдың өткір иісі болса, желдету үшін барлық кіріс есіктерді, барлық терезелерді дереу ашу керек. Барлық қосылған газ құралдарынынң жағдайын міндетті түрде тексеру қажет. Тұрмыстық газ жиналған бөлмеде жағылған сіріңкелермен, шырпылармен және ашық отты басқа заттармен қолдануға болмайды. Сондай-ақ, жарық (шам) жағуға болмайды – осының барлығы тұрмыстық газ шығып кеткен кезде жарылысқа әкеп соғуы мүмкін.
* Тұрмыстық немесе тұншықтырғыш газбен зақымдалған барлық адамдарды емдеудің басты мақсаты қанда көміртек оттегін (тұншықтырғыш газды) оттегіне ауыстыру болып табылады. Ағза тіні оттектің жетіспеуі және тұншығу дамуына жол бермеу үшін оттегімен баюы қажет. Ол үшін жарақаттандардың бетіне оттегі маскаларын кигізеді.
Тұрмыстық және тұншықтырғыш газбен улану профилактикасының шаралары
Ағзаның тұрмыстық немесе тұншықтырғыш газбен қатты улануы дамуының алдын алуға болады. Ол үшін газды тұрмыстық құралдарды пайдалану кезінде сақтық және қауіпсіздік шараларын сақтау ғана керек.
Газбен жұмыс істейтін тұрмыстық техника мақсатына сай пайдалануы тиіс. Газ плиталарды жылыту құралдары ретінде пайдалуға болмайды. Толық жабық бөлмеде дизельді отында не бензинде жұмыс істейтін, қосылған электр тоғының генераторымен жұмыс істеуге болмайды. Барлық газды тұрмыстық техника және каминдердің жақсы желденетін жүйесі болуы керек. Газ құралдары міндетті түрде ақаусыз болуы тиіс, газ пештері мен плиталары, газ колонколары және қазандықтар дұрыстығын әрдайым тексеру керек.
Егер үйде жанғыш материалдарда жұмыс істейтін құралдар болса, олардың қараусыз қалдырылған балалардың жанында қалдыруға болмайды. Бұл өте жағымсыз және трагедиялық салдарларға әкеп соқтыруы мүмкін. Тұншықтырғыш газ автокөліктің пайдаланылған газынан шығуы мүмкін. Сондықтан, егер автокөлік іске қосылса, онда гараж есігін ашу, ал егер автокөлік қозғалтқышы жұмыс істеп тұрған бөлменің есігін жабу керек. Газ шығаратын түтікті автокөлікті іске қоспас бұрын жақсылап тазалап, тексеру қажет. Олай істемеген жағдайда, тұншықтырғыш пайдаланылған газдан улануы мүмкін.
А.СПАНДИЯР, Қордай аудандық ТЖБ аға инженері, азаматтық қорғау лейтенанты
